Yerkürenin oluşumu sırasında yer kabuğu levhalara bölünmüş ve bunların hareketleri sonucunda depremler meydana gelmiştir. Diğer bir deyişle, deprem tıpkı yağmur gibi tüm dünya için bir doğa olayıdır. Doğal olarak, birçok acı deneyimle öğrendik ki, yer kabuğunun bu şekilde sallanması sonucu İnsanlar olarak korkunç sonuçlarla karşı karşıyayız. Richter ölçeği, bu titremelerin büyüklüğünü ölçmek için uzun yıllardır kullanılmaktadır.
Richter ölçeği, sarsıntının büyüklüğünü ölçer ve yoğunluğu ve gücü için farklı birimler kullanılır. Sismograflar vasıtasıyla depremin büyüklüğünü ölçen bu birim, günümüzde de aktif olarak kullanılmaktadır. Birimin katlarının ortaya çıkardığı depremin büyüklüğü düşündüğümüzden çok daha farklı. Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır?Tüm detayları inceleyelim.
Öncelikle hatırlayalım; Titreme neden olur?
Oldukça karmaşık bir konu ama temel bir tanım yapmak gerekirse yer kabuğundaki levha hareketlerinin bir sonucudur. ortaya çıkan güç sismik dalgalanmalara neden olur ve dünyayı sallar. Tremor adı verilen bu sarsıntı kıtasal kaymalara, heyelanlara, tsunamilere ve farklı volkanik hareketlere neden olabilir.
Peki titreme neden hep geceleri oluyor?
Aslında her deprem gece olur diye bir kural yoktur, deprem gündüz ve gece farklı büyüklükte olabilir. Fakat Dünyanın gece kısmı, Güneş’in çekim kuvveti nedeniyle gergindir. gündüz yaşanan kısım gevşektir. Bu gerilim nedeniyle yer kabuğu daha kolay kırılabilir. Örneğin ay tutulmalarında ve güneş tutulmalarında bir durum görülebilir ama dediğimiz gibi bunlar kesin kurallar değildir.
Gelelim deprem ölçümü nasıl yapılır sorusuna; Richter ölçeği nedir?
Dünyamızda yaşanan sarsıntıların büyüklüğü, Richter ölçeği adı verilen bir birim maliyetle ölçülür. Bu birim maliyet sismograf ile ölçüldüğü için depremin araçsal büyüklüğü olarak adlandırılır.Günümüzde farklı birimler ve farklı ölçekler kullanılsa da, Richter ölçeği hala değerli bir birim değer olarak kabul edilmektedir.
Uzun yıllardır kullanılan Richter ölçeği ne zaman geliştirildi?
Richter ölçeğinin mucitleri Charles Francis Richter ve Beno Gutenberg adlı iki bilim insanıdır. California Institute of Technology’de görev yapan iki bilim adamı, 1935’te Bulletin of the Sismological Society of America’da yayınlandı. ‘Bir araçsal deprem büyüklüğü ve sarsıntı hızı ölçeği’ makalesinde Richter ölçeğini tanıttılar. Örnek bir çalışma, daha önce 1931’de K. Wadati adlı bir bilim adamı tarafından teorize edildi.
Richter ölçeği tam olarak neyi ölçer?
Richter ölçeği, yer kabuğundaki levha hareketlerini, yani depremlerin neden olduğu yer sarsıntısını ölçer. Ölçüm 1 ile başlar ve 9.5’e kadar çıkar. Aslında depremler çok daha büyük olabilir ama genel kanıya göre levha hareketlerinden kaynaklanan sarsıntılar 9.5’te daha büyük olmayacak. Doğal doğanın ne yapacağı belli değil.
Moment büyüklüğü ölçeği de vardır:
1979’da geliştirilen ve genellikle Richter ölçeğinin yerine kullanılan moment büyüklük ölçeği, bir deprem sırasında açığa çıkan enerjiyi ölçer. Richter ölçeğinden farklı olarakÖlçülen değerin üst sınırı yoktur ancak 3,5’ten küçük depremler moment büyüklük ölçeği ile ölçülemez.
Richter ölçeği formülü nasıl hesaplanır?
Richter ölçeği için teknik bir formül var ama eminiz ki asıl soru ölçünün büyüklüğüne olan artış oranını bilmek. Yani Richter ölçeği kullanılarak ölçülen bir titremenin yıkıcı gücü, salıncağın 3/2 gücü ile orantılıdır. Dolayısıyla lineer değil, logaritmik bir büyümeden bahsetmeliyiz.
Sarsıntının büyüklüğü Richter ölçeğine göre 1 birim arttı. 10 üzeri 3/2 hesapladığımızda moment büyüklüğü ölçeğinde 31.6 maliyetiyle karşılaşıyoruz. Başka bir deyişle, 6 büyüklüğündeki bir sarsıntı, 5 büyüklüğündeki bir sarsıntıdan 10 kat daha büyüktür.
Dünyada ne sıklıkla depremler oluyor?
- 0 ilde günde 8 bin 1.9 büyüklüğünde deprem oluyor.
- Günde 2 ila 2,9 büyüklüğünde bin sarsıntı var.
- Yılda 3 ila 3,9 büyüklüğünde 49 bin deprem oluyor.
- Yılda 4 ila 4,9 büyüklüğünde 6200 sarsıntı vardır.
- 5 ile 5.9 büyüklükleri arasında, yılda 800 sarsıntı meydana gelir.
- Yılda 6 ila 6,9 büyüklüğünde 120 deprem oluyor.
- Yılda 7 ila 7,9 büyüklüğünde 18 deprem vardır.
- Yılda bir kez 8 ila 8,9 büyüklüğünde bir deprem meydana gelir.
- Her 20 yılda bir 9 ve üzeri büyüklükte bir sarsıntı meydana gelir.
Richter ölçeğine kıyasla sarsıntıların gücü ve hissi nasıldır?
- 0 ilde meydana gelen 1.9 büyüklüğündeki deprem, özel sismik aletlerle ölçülüyor ve 0.001 – 0.7 ton TNT şiddetinde.
- 2 ila 2,9 büyüklüğündeki titreşim, hareket etmeyen kişiler tarafından hissedilebilir, lambalar sallanabilir ve 1 – 22 ton TNT’lik bir güce sahiptir.
- 3 ila 3,9 büyüklüğündeki deprem evin önünden kamyon geçiyormuş gibi hissediliyor ve 30 – 700 ton TNT gücünde.
- 4 ila 4,9 büyüklüğündeki deprem sırasında park halindeki araçlar sallanıyor ve küçük çaplı bir atom bombası gücünde.
- 5 ila 5,9 büyüklüğündeki bir sarsıntı, kötü binalara zarar verebilir ve orta büyüklükte bir atom bombası kadar güçlüdür.
- 6 ila 6,9 büyüklüğünde bir deprem, büyük bir atom bombasının gücüyle, büyük hasara ve bir tsunamiye neden olabilir.
- 7 ila 7,9 büyüklüğündeki bir sarsıntı, 100 – 200 metrelik bir göktaşı düşüşünün gücüyle ciddi hasara, yarıklara ve tsunamilere neden olabilir.
- 8 ila 8,9 büyüklüğündeki bir deprem büyük hasara neden olur ve 250 – 700 metrelik bir göktaşı düşmesi kuvvetine sahiptir.
- 9 ve üzeri büyüklükteki sarsıntılar binlerce kilometreyi etkiler ve plaka kırılmalarına neden olacak kadar güçlüdür.
Bilinen en büyük titremelerden bazıları şunlardır:
- 1960 Şili depremi Richter ölçeğine göre 8.6 büyüklüğündeydi.
- 1960 Alaska depremi Richter ölçeğine göre 9.2 büyüklüğündeydi.
- 2004’teki Sumatra depremi, Richter ölçeğine göre 9,5 büyüklüğündeydi.
- 2011 yılında Japonya’da meydana gelen deprem, Richter ölçeğine göre 9 büyüklüğündeydi.
Dünyadaki depremler için bir ölçü birimi olarak kullanılmaktadır. Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır?Richter ölçeği elbette riski görmek için değerli bir kriterdir, ancak asıl riski yaratanın binalar olduğunu asla unutmayın gibi sıkça sorulan soruları yanıtladık.
